Teoria schematu płci została wprowadzona przez psycholog Sandrę Bem w 1981 roku i twierdziła, że dzieci uczą się ról męskich i żeńskich z kultury, w której żyją. Zgodnie z teorią dzieci dostosowują swoje zachowanie do norm płci w swojej kulturze od najwcześniejszych etapów rozwoju społecznego.
Na teorię Bem wpłynęła rewolucja kognitywna lat 60. i 70., a także jej pragnienie naprawienia tego, co uważała za braki w psychoanalitycznych i społecznych teoriach uczenia się tamtych czasów.
Zasugerowała, że teorie Freuda były zbyt skupione na wpływie anatomii na rozwój płci. Zamiast tego Bem zasugerował, że rozwój poznawczy dziecka w połączeniu z wpływami społecznymi w dużej mierze wpływa na wzorce myślenia (schemat), które dyktują cechy „męskie” i „żeńskie”.
Wpływy kulturowe na schemat płci
Schematy płci mają wpływ nie tylko na to, jak ludzie przetwarzają informacje, ale także na postawy i przekonania, które kierują zachowaniem „odpowiednim do płci”.
Na przykład dziecko żyjące w bardzo tradycyjnej kulturze może wierzyć, że rolą kobiety jest opieka i wychowywanie dzieci, podczas gdy rolą mężczyzny jest praca i przemysł. Dzięki tym obserwacjom dzieci tworzą schemat związany z tym, co mogą, a czego nie mogą robić kobiety i mężczyźni.
Określa również wartość i potencjał osoby w tej kulturze. Na przykład dziewczyna wychowana w kulturze tradycyjnej może wierzyć, że jedyną dostępną dla niej drogą jako kobietą jest zamążpójście i wychowanie dzieci. Z kolei dziewczyna wychowana w bardziej postępowej kulturze może kontynuować karierę, unikać posiadania dzieci lub nie wychodzić za mąż.
Wiele z tych wpływów jest jawnych, podczas gdy inne są bardziej subtelne. Na przykład, nawet umieszczenie tytułów płci w słowniku („jak mają zachowywać się mężczyźni i kobiety”) z zasady umieszcza kobiety na drugorzędnej pozycji. Wszystkie te wpływy składają się na to, jak kształtuje się schemat płci.
Konsekwencje niezgodności
W ramach tego konstruktu kobiety i mężczyźni są milcząco świadomi konsekwencji nieprzestrzegania norm kulturowych. Na przykład kobieta, która decyduje się na karierę zawodową, może być uważana za „zarozumiałą” w kulturze tradycyjnej lub „niesprawiedliwą” lub „nie szanującą” swojego męża, jeśli nie przyjmie jego nazwiska.
Z drugiej strony, nawet w bardziej postępowych społeczeństwach, mężczyźni mogą spotykać się z dezaprobatą z powodu bycia rodzicami pozostającymi w domu, podczas gdy kobiety mogą być określane jako „staromodne” lub „zacofane”, jeśli trzymają się bardziej tradycyjnego rola „gospodyni domowej”.
Poddani społecznej dezaprobaty ludzie często odczuwają presję, by zmienić swoje zachowanie lub spotykają się z odrzuceniem przez tych, którzy ich nie akceptują.
Kategorie płci
Zgodnie z teorią Berna ludzie należą do jednej z czterech różnych kategorii płci:
- Osoby określone płcią to osoby, które identyfikują się ze swoją płcią i przetwarzają informacje przez pryzmat tego schematu płciowego.
- Osoby z typem krzyżowym przetwarzają informacje przez pryzmat płci przeciwnej.
- Osoby androgyniczne wykazują myślenie zarówno męskie, jak i kobiece.
- Osoby niezróżnicowane nie wykazują konsekwentnego stosowania przetwarzania określonego płcią.
Racjonalność i krytyka
W swoich pismach Bem uważała, że schematy płci ograniczają mężczyzn, kobiety i całe społeczeństwo. Wierzyła, że wychowywanie dzieci wolnych od tych stereotypów i ograniczeń doprowadzi do większej wolności i ograniczenia wolnej woli.
Krytycy teorii Bema mówią, że przedstawiała jednostki po prostu jako biernych obserwatorów w rozwoju schematów płci i ignorowała złożone siły, które przyczyniają się do konstrukcji płci.
Inwentarz ról seksualnych Bema
Oprócz teorii schematów płci Bem stworzył kwestionariusz znany jako Bem Sex-Role Inventory (BRSI). Inwentarz składa się z 60 różnych słów, które są albo męskie, żeńskie, albo neutralne pod względem płci.
Przystępując do testu, respondenci proszeni są o ocenę, jak silnie identyfikują się z każdą cechą. Zamiast po prostu kategoryzować ludzi jako męskich lub żeńskich, inwentarz przedstawia obie cechy jako część kontinuum. Osoby mogą plasować się wysoko w jednej płci lub nisko w innej (określenie płci) lub, na przemian, wysoko zarówno w przypadku cech męskich, jak i żeńskich (androgyniczne).
BSRI został po raz pierwszy opracowany w 1974 roku i od tego czasu stał się jednym z najczęściej używanych narzędzi oceny psychologicznej na świecie.
