Teorie spiskowe nie są nowym zjawiskiem, ale w ostatnich latach wydają się wysuwać się na pierwszy plan świadomości. Niektóre kontrowersyjne przykłady takich teorii obejmują przekonanie, że ataki terrorystyczne i masowe strzelaniny były zainscenizowanymi wydarzeniami zaaranżowanymi przez rząd USA.
Inne przykłady obejmują przekonanie, że przemysł farmaceutyczny celowo rozprzestrzenia choroby lub że szczepionki powodują choroby, a nie im zapobiegają. Choć mogłoby się wydawać, że te przekonania są rzadkie lub nawet patologiczne, badania wykazały, że są one zaskakująco powszechne. Jedno z badań wykazało, że połowa wszystkich Amerykanów wierzy w co najmniej jedną teorię spiskową.
Czym jest teoria spiskowa?
Teorię spiskową można zdefiniować jako przekonanie, że istnieją grupy, które spotykają się w tajemnicy, aby planować i realizować złowrogie cele.
Co wyjaśnia to powszechne i często głęboko zakorzenione przekonanie, że potężne, złowrogie i tajemnicze grupy spiskują, by oszukać innych – szczególnie w czasach, gdy mamy większy dostęp do informacji i faktów, które mogą obalić te idee? Naukowcy podejrzewają, że istnieje wiele mechanizmów psychologicznych, wiele z nich jest wynikiem procesów ewolucyjnych, które przyczyniają się do tych przekonań.
W świecie, w którym możesz czuć się bezsilny i wyobcowany, może być pociągająca wiara, że istnieją siły spiskujące przeciwko tobie i twoim interesom. Kiedy te przekonania się zakorzenią, uprzedzenia poznawcze i skróty myślowe wzmacniają je i wzmacniają. Wiele z tych samych czynników, które napędzają inne rodzaje problematycznego myślenia, takie jak wiara w zjawiska paranormalne, również przyczynia się do powstania teorii spiskowych.
I chociaż takie paranoidalne idee nie są nowe, internet pomógł zmienić szybkość i sposób, w jaki się rozprzestrzeniają. Aby zrozumieć, dlaczego ludzie wierzą w te spiski, ważne jest zbadanie niektórych wyjaśnień psychologicznych i potencjalnych skutków tych przekonań.
Przykłady
Niektóre z ostatnich przykładów teorii spiskowych obejmują:
- Teoria spiskowa Pizzagate sugeruje, że politycy i hollywoodzka elita zajmują się handlem dziećmi w celach seksualnych. Jeden raport wykazał, że 9% respondentów wierzyło w ten spisek.
- Kolejny niedawny spisek wywodzi się z QAnon, skrajnie prawicowej witryny spiskowej, która twierdzi, że ma najwyższą wiedzę na temat tajnego „Głębokiego Państwa” działającego przeciwko prezydentowi Donaldowi Trumpowi.
- W przekonanie, że prezydent Barack Obama nie urodził się w Stanach Zjednoczonych, wierzyło 11% ankietowanych w badaniu.
- Inny spisek sugeruje, że miliarder George Soros jest częścią tajnego spisku mającego na celu destabilizację rządu USA. Około 9% respondentów w jednym z badań wskazało, że uważają to za prawdę.
Wyjaśnienia
Naukowcy sugerują, że istnieje wiele różnych powodów, dla których ludzie wierzą w teorie spiskowe. Wiele z tych wyjaśnień sprowadza się do trzech kluczowych czynników napędzających:
- Potrzeba zrozumienia i spójności (epistemiczna)
- Potrzeba kontroli (egzystencjalna)
- Potrzeba przynależności lub poczucia się wyjątkowo (towarzyskim)
Przyczyny epistemiczne
Wyjaśnienia epistemiczne odnoszą się do pragnienia uzyskania pewności i zrozumienia. Świat często wydaje się zagmatwany, niebezpieczny i chaotyczny. Jednocześnie ludzie chcą zrozumieć, co się dzieje i są zmuszeni wyjaśniać, co się dzieje. Pomaga im to w zbudowaniu spójnego, stabilnego i jasnego zrozumienia, jak działa świat.
Czynniki, które zwiększają wiarę w spisek
- Sytuacje obejmujące wydarzenia na dużą skalę, w których bardziej przyziemne lub małoskalowe wyjaśnienia wydają się niewystarczające
- Sytuacje, w których ludzie doświadczają cierpienia z powodu niepewności
Kiedy ludzie napotykają różne informacje, naturalne jest szukanie wyjaśnień, które łączą kropki. Teorie spiskowe oferują wyjaśnienia, które zapewniają ten związek.
Sugerują również, że ukryte przyczyny są ukryte przed opinią publiczną. Kiedy dzieją się mylące rzeczy, wierzący mogą wtedy założyć, że dzieje się tak dlatego, że są celowo oszukiwani przez siły zewnętrzne. Istnieje również związek między przekonaniami spiskowymi a poziomem wykształcenia. Niższy status edukacyjny wiąże się z wyższym poziomem wiary w spisek.
Nie bez znaczenia są również niższe zdolności analityczne i mniejsza tolerancja na niepewność. W rezultacie ludzie zwracają się do teorii spiskowych, aby wyjaśnić wydarzenia, które wydają się zagmatwane lub przerażające.
Błąd potwierdzenia może również odgrywać rolę w rozwoju przekonań spiskowych. Ludzie mają naturalną skłonność do szukania informacji, które potwierdzają ich dotychczasowe przekonania. Tak więc, kiedy natrafią na teorię, która wspiera coś, co już uważają za prawdziwe, są bardziej skłonni uwierzyć, że te informacje również są prawdziwe.
Przyczyny egzystencjalne
Istnieją również dowody na to, że ludzie zwracają się do teorii spiskowych jako sposobu na poczucie bezpieczeństwa i większą kontrolę. Kiedy ludzie czują się w jakiś sposób zagrożeni, wykrywanie źródeł niebezpieczeństwa może być sposobem radzenia sobie z lękiem.
Co sugeruje badanie:
- Jedno z badań wykazało, że ludzie, którzy czują się upośledzeni psychicznie i społeczno-politycznie, częściej wierzą w teorie spiskowe.
- Inne badanie wykazało, że ludzie częściej wierzą w spiski, gdy doświadczają lęku.
Chociaż naukowcy rozumieją te egzystencjalne motywacje, niewiele jest dowodów na to, że wiara w te teorie faktycznie pomaga ludziom zaspokoić tę potrzebę poczucia kontroli i autonomii. W rzeczywistości, wierząc w te teorie, ludzie mogą być mniej skłonni do angażowania się w działania, które potencjalnie zwiększają ich poczucie kontroli (takie jak głosowanie lub udział w działalności politycznej).
Tak więc, podczas gdy ludzie mogą być przyciągani do teorii spiskowych jako sposobu na zrozumienie świata i poczucie większej kontroli nad własnym przeznaczeniem, długoterminowe skutki mogą w rzeczywistości sprawić, że ludzie poczują się bardziej bezsilni niż kiedykolwiek wcześniej.
Powody społeczne Social
Ludzie mogą być również motywowani do wiary w spisek z powodów społecznych. Niektórzy badacze postawili hipotezę, że wierząc w spiski przedstawiające grupy obce jako opozycję, ludzie mogą czuć się lepiej ze sobą i ze swoją własną grupą społeczną. Ci, którzy wierzą w spisek, czują się „bohaterami” historię, podczas gdy ci, którzy spiskują przeciwko nim, są „wrogiem”.
Dlaczego ludzie wierzą w spiski
- Są po „przegranej” stronie kwestii politycznej.
- Mają niższy status społeczny ze względu na dochód lub pochodzenie etniczne.
- Doświadczyli ostracyzmu społecznego.
- Są uprzedzeni do grup „wrogich”, które postrzegają jako potężne.
Takie odkrycia sugerują, że przekonania spiskowe mogą powstać jako rodzaj mechanizmu obronnego. Kiedy ludzie czują się pokrzywdzeni, mają motywację do szukania sposobów na poprawę własnego postrzegania siebie. Obwinianie innych poprzez łączenie ich ze złowrogimi spiskami stanowi kozła ofiarnego, na którego można zrzucić winę, poprawiając w ten sposób postrzeganie siebie przez wierzących w spisek.
Wiara w spiski jest również zakorzeniona w tak zwanym zbiorowym narcyzmie. To przekonanie, że twoja własna grupa społeczna jest lepsza, ale mniej doceniana przez innych ludzi.
Ludzie, którzy czują, że oni lub ich grupa społeczna byli ofiarami, rzadziej wierzą w instytucje rządowe, a bardziej w spiski.
Należy również zwrócić uwagę na sposób, w jaki ludzie spotykają się i dzielą z tymi pomysłami. Łatwo jest odrzucić historię udostępnioną przez losowe źródło, któremu nie ufasz.
Ale gdy wiele osób w Twoim kręgu społecznościowym, kim jesteś zrobić wszyscy wiedzą i ufają, że wszyscy wierzą w tę samą historię, zaczyna to wydawać się mniej głupim spiskiem, a bardziej zaufanym faktem. Udostępnianie tego rodzaju historii w naszych sieciach daje społeczną wiarygodność takiemu konspiracyjnemu myśleniu.
Efekty
Chociaż naukowcy mają dobre teorie na temat tego, dlaczego ludzie wierzą w spiski, nie jest jasne, jakie są ostateczne skutki tych przekonań.
Naukowcy odkryli, że chociaż te przekonania są motywowane pragnieniem zrozumienia, sprawowania kontroli i poczucia więzi społecznej, nie są to skutki, jakie ludzie czerpią ze swoich przekonań. Zamiast zaspokajania tych potrzeb, wydaje się, że wiara w spiski aby wzmocnić poczucie zagubienia, izolacji, pozbawienia praw i samotności.
Jest to cykl destrukcyjny – negatywne uczucia przyczyniają się do wiary w spiski, natomiast wiara w spiski skutkuje negatywnymi uczuciami. Wiara w teorie spiskowe podważa zaufanie ludzi do ich rządu, przywódców i instytucji.
Zmniejsza również zaufanie do samej nauki i badań. Ta nieufność może zniechęcać ludzi do uczestniczenia w ich światach społecznych. Może to również spowodować, że ludzie przestaną postrzegać siebie jako cennych współpracowników społeczeństwa.
Zamiast pomagać ludziom w radzeniu sobie z poczuciem społecznej alienacji i politycznym pozbawieniem praw, przekonania spiskowe wydają się tworzyć cykl nieufności, który prowadzi do jeszcze większego ubezwłasnowolnienia.
Zagrożenia
Wiara w rzeczy, które nie są prawdziwe, niesie ze sobą szereg niebezpieczeństw, które mogą mieć realne skutki, które wpływają na indywidualne zachowanie i ostatecznie wywierają falowy wpływ na społeczeństwo jako całość. Ponowne pojawienie się epidemii odry w Stanach Zjednoczonych w dużej mierze przypisuje się odmowie niektórych osób na szczepienie – odmowie, która w dużej mierze wynika z konspiracyjnego przekonania, że szczepionki powodują autyzm i inne dolegliwości zdrowotne.
Brak odpowiedzi na niebezpieczne błędne przekonania stanowi potencjalne zagrożenie dla zdrowia publicznego, a nawet samego procesu politycznego. Błędne przekonania mogą prowadzić do tego, że ludzie nie będą się szczepić, nie głosować, a w niektórych rzadkich przypadkach nawet angażować się w niebezpieczne lub brutalne zachowanie.
Przezwyciężanie przekonań teorii spiskowych
W dobie dezinformacji znalezienie sposobów na obalenie poglądów spiskowych wydaje się ważniejsze niż kiedykolwiek. Platformy społecznościowe twierdzą, że trzymają się tych, którzy handlują i czerpią zyski ze spisków, ale czy naprawdę można zmienić takie poglądy, gdy się zakorzenią? Kilka rzeczy do zapamiętania, próbując zmienić czyjeś zdanie na temat teorii spiskowej.
Kwestionowanie wiary może prowadzić do oporu
Jednym z problemów, z jakimi borykamy się, próbując obalić teorie spiskowe, jest to, że ludzie, którzy wyznają te przekonania, mają również skłonność do podejrzewania, że istnieją frakcje zaangażowane w ukrywanie tych działań. Ci, którzy próbują obalić błędne przekonania, są wtedy postrzegani jako po prostu aktorzy w samym spisku.
Choć może być kuszące, by po prostu wyśmiewać teorie spiskowe, zwłaszcza te bardziej niedorzeczne, zwykle powoduje to, że wierzący grzebią w piętach i pogłębiają swoje zaangażowanie w swoją wiarę.
Poczucie kontroli zmniejsza myślenie konspiracyjne
Wiele czynników wpływających na przekonania konspiracyjne, takich jak wykształcenie i osobowość, nie jest łatwo i szybko zmienianych. Naukowcy odkryli jednak jedną skuteczną taktykę – zachęcanie wierzących do realizacji swoich celów.
Ludzie mają tendencję do przyjmowania jednego z dwóch podejść w dążeniu do celu.
- Ci, którzy są „skoncentrowani na promocji” wierzą, że mają moc i kontrolę, aby kształtować swoją przyszłość.
- Z drugiej strony osoby „skoncentrowane na profilaktyce” są bardziej skoncentrowane na ochronie tego, co już mają, niż na osiąganiu swoich celów.
Więc co to ma wspólnego z przekonaniami spiskowymi? Naukowcy odkryli, że ludzie skupieni na promocji byli bardziej sceptyczni i mniej skłonni do kupowania w konspiracjach.
Dlaczego? Ludzie, którzy wierzą, że przyszłość zależy od ich własnych działań, mają dużą osobistą sprawczość i kontrolę. To właśnie poczucie autonomii i sprawczości sprawia, że ludzie rzadziej wierzą w tajne spiski i nikczemne plany.
Naukowcy odkryli również, że danie ludziom impulsu w kierunku bardziej skoncentrowanego na promocji sposobu myślenia może w rzeczywistości zmniejszyć wiarę w spiski. W praktyce promowanie wiadomości, które pomagają ludziom czuć się bardziej pod kontrolą, może zminimalizować myślenie spiskowe.
Zapisz to
Badacze poprosili uczestników badania o spisanie swoich aspiracji, co pomogło im skoncentrować się na swoich celach i tym, co mogą zrobić, aby je osiągnąć. Ta prosta czynność zachęca ludzi do przyjęcia postawy bardziej skoncentrowanej na promocji i zmniejsza wiarę w spisek.
Chociaż naukowcom udało się zredukować konspiracyjne myślenie w laboratorium, na ile ma to zastosowanie w prawdziwym świecie? W środowisku pracy menedżerowie mogą zastosować tę strategię, aby zminimalizować zmartwienia związane z wodą, plotki w biurze i tarcia międzyludzkie. Regularne dyskusje, które koncentrują się na celach pracowników i strategiach ich osiągania, mogą pomóc pracownikom w poczuciu większej kontroli i mniejszej podatności na kaprysy korporacyjne.
Jeśli chodzi o zdrowie publiczne, organizacje mogą zacząć od promowania komunikatów skoncentrowanych na realistycznych rzeczach, które ludzie mogą zrobić, aby przejąć kontrolę nad własnym zdrowiem. Budowanie tego rodzaju postawy zorientowanej na działanie może pomóc zniechęcić do wiary w spiski związane ze zdrowiem i zbudować większe zaufanie między organizacjami medycznymi a konsumentami zdrowia.
Słowo od Verywell
Myślenie spiskowe może być problematyczne i niebezpieczne (czy ktoś może Pizzagate?), ale to nie znaczy, że sceptycyzm wobec instytucji, marketingu i przekazu medialnego nie jest uzasadniony. W końcu nie wszystkie spiski są fałszywe (eksperymenty Tuskegee i Iran-Contra to tylko kilka przykładów).
Gdy napotykasz informacje z różnych źródeł, ważne jest, aby umieć odróżnić fałszywe teorie spiskowe od rzeczywistych zagrożeń dla bezpieczeństwa osobistego. Chociaż może być kuszące ośmieszenie wierzących w spisek, pamiętaj, że tego rodzaju wierzenia są w rzeczywistości dość powszechne – prawdopodobnie nawet wierzysz w niektóre z nich.
W świecie, w którym ludzie odczuwają bardzo realne skutki braku równowagi sił i braku zaufania do przywództwa, teorie spiskowe będą naturalnie kwitnąć. Oznacza to, że zniechęcanie do tego typu myślenia nie zawsze jest łatwe.
