Formalny etap operacyjny to czwarty i ostatni etap teorii rozwoju poznawczego Jeana Piageta. Rozpoczyna się w wieku około 12 lat i trwa do dorosłości.
Na tym etapie rozwoju myślenie staje się znacznie bardziej wyrafinowane i zaawansowane. Dzieci mogą myśleć o abstrakcyjnych i teoretycznych koncepcjach oraz używać logiki, aby wymyślać kreatywne rozwiązania problemów. Na tym etapie pojawiają się również umiejętności, takie jak logiczne myślenie, dedukcja i systematyczne planowanie.
Badania Piageta
Piaget przetestował formalną myśl operacyjną na kilka różnych sposobów. Dwa z bardziej znanych testów dotyczyły fizycznej konceptualizacji i abstrakcji myśli.
Konceptualizacja równowagi
Jedno zadanie polegało na tym, aby dzieci w różnym wieku balansowały na wadze, zaczepiając ciężarki na każdym końcu. Aby zrównoważyć wagę, dzieci musiały zrozumieć, że zarówno ciężar ciężarów, jak i odległość od środka odgrywają rolę.
Młodsze dzieci w wieku 3 i 5 lat nie były w stanie wykonać zadania, ponieważ nie rozumiały pojęcia równowagi. Siedmiolatki wiedziały, że mogą regulować wagę, umieszczając ciężarki na każdym końcu, ale nie rozumiały, że ważne jest również to, gdzie kładą ciężarki. W wieku 10 lat dzieci rozważały lokalizację, a także wagę, ale musiały uzyskać poprawną odpowiedź, stosując metodę prób i błędów.
Dopiero w wieku około 13 lat dzieci mogły użyć logiki, aby sformułować hipotezę, gdzie umieścić ciężarki, aby zrównoważyć wagę, a następnie wykonać zadanie.
Abstrakcja pomysłów
W innym eksperymencie dotyczącym formalnej myśli operacyjnej Piaget poprosił dzieci, aby wyobraziły sobie, gdzie chciałyby umieścić trzecie oko, gdyby je miały. Młodsze dzieci mówiły, że umieściłyby wyimaginowane trzecie oko na środku czoła. Starsze dzieci były jednak w stanie wymyślić wiele kreatywnych pomysłów na to, gdzie umieścić to hipotetyczne oko i na różne sposoby jego wykorzystania.
Na przykład oko na środku dłoni przydałoby się do rozglądania się za rogiem. Oko z tyłu głowy może być pomocne w obserwowaniu tego, co dzieje się w tle.
Pomysły kreatywne reprezentują użycie myślenia abstrakcyjnego i hipotetycznego, które są ważnymi wskaźnikami formalnego myślenia operacyjnego.
Logika dedukcyjna
Piaget uważał, że rozumowanie dedukcyjne staje się konieczne na formalnym etapie operacyjnym. Logika dedukcyjna wymaga umiejętności posługiwania się ogólną zasadą w celu określenia konkretnego wyniku. Nauka i matematyka często wymagają tego typu myślenia o hipotetycznych sytuacjach i koncepcjach.
Abstrakcyjna myśl
Podczas gdy dzieci mają tendencję do myślenia bardzo konkretnie i konkretnie na wcześniejszych etapach, umiejętność myślenia o abstrakcyjnych pojęciach pojawia się na formalnym etapie operacyjnym. Zamiast polegać wyłącznie na wcześniejszych doświadczeniach, dzieci zaczynają rozważać możliwe wyniki i konsekwencje działań. Ten rodzaj myślenia jest ważny w planowaniu długoterminowym.
Rozwiązywanie problemów
We wcześniejszych etapach dzieci wykorzystywały metodę prób i błędów do rozwiązywania problemów. Na formalnym etapie operacyjnym pojawia się umiejętność systematycznego rozwiązywania problemu w sposób logiczny i metodyczny. Dzieci na formalnym operacyjnym etapie rozwoju poznawczego często potrafią szybko zaplanować zorganizowane podejście do rozwiązania problemu.
Rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne
Piaget uważał, że to, co nazywał „rozumowaniem hipotetyczno-dedukcyjnym”, było niezbędne na tym etapie rozwoju intelektualnego. W tym momencie nastolatki stają się zdolne do myślenia o abstrakcyjnych i hipotetycznych pomysłach. Często zastanawiają się nad sytuacjami i pytaniami typu „co, jeśli” i mogą myśleć o wielu rozwiązaniach lub możliwych wynikach.
Podczas gdy dzieci na poprzednim etapie (operacje betonowe) są bardzo specyficzne w swoich myślach, dzieci na formalnym etapie operacyjnym stają się coraz bardziej abstrakcyjne w swoim myśleniu.
Gdy dzieci zyskują większą świadomość i zrozumienie własnych procesów myślowych, rozwijają to, co jest znane jako metapoznanie, czyli zdolność do myślenia o swoich myślach, a także o ideach innych.
Aktualne obserwacje
Poczyniono następujące obserwacje dotyczące formalnego operacyjnego etapu rozwoju poznawczego:
- Od dr Neila J. Salkinda, autora Wprowadzenie do teorii rozwoju człowieka: „Formalny myśliciel operacyjny ma możliwość rozważenia wielu różnych rozwiązań problemu przed podjęciem działania. To znacznie zwiększa wydajność, ponieważ jednostka może uniknąć potencjalnie nieudanych prób rozwiązania problemu. Formalna osoba operacyjna bierze pod uwagę przeszłe doświadczenia, obecne wymagania i przyszłość konsekwencje prób zmaksymalizowania sukcesu jego adaptacji do świata”.
- Od Christine Brain i Priscilli Mukherji, autorów Zrozumienie psychologii dziecka: „Na formalnym etapie eksploatacji rzeczywiste (konkretne) przedmioty nie są już wymagane, a operacje umysłowe można podejmować „w głowie” przy użyciu abstrakcyjnych terminów. Na przykład dzieci na tym etapie mogą odpowiedzieć na pytania typu: „jeśli potrafisz sobie wyobrazić coś złożonego z dwóch wielkości, a całość pozostaje taka sama, gdy zwiększa się jedną wielkość, co dzieje się z drugą wielkością? Ten rodzaj rozumowania można przeprowadzić bez myślenia o rzeczywistych obiektach”.